Nasza Loteria NaM - pasek na kartach artykułów

W każdym wieku trzeba ćwiczyć pamięć

Monika Krężel
O problemach z pamięcią i o tym, jak ćwiczyć pamięć z dr. nauk medycznych Stanisławem Ochudłą, lekarzem w Oddziale Neurologii Wieku Podeszłego Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach, rozmawia Krystyna ...

O problemach z pamięcią i o tym, jak ćwiczyć pamięć z dr. nauk medycznych Stanisławem Ochudłą, lekarzem w Oddziale Neurologii Wieku Podeszłego Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach, rozmawia Krystyna Bochenek

Co to jest pamięć? Jak można ją zdefiniować?

Pamięć - jest to jedna z najważniejszych wyższych funkcji mózgowych polegająca na kodowaniu, odtwarzaniu i przechowywaniu informacji. Bez pamięci człowiek nie może normalne funkcjonować.

Skąd się biorą różnice między ludźmi w sposobach i tempie zapamiętywania różnych rzeczy? Są przecież osoby, które bardzo szybko się uczą; raz coś przeczytają lub usłyszą informację i już ją przyswaja-ją. Inni potrzebują o wiele więcej czasu, by coś zapamię-tać. I wcale nie bierze się to z roztargnienia.

Wszyscy różnimy się między sobą, także pod względem umiejętności zapamiętywania różnych informacji. Każdy z nas jest nieco inaczej skonstruowany. Warto jeszcze uświadomić sobie jeden fakt - że pamięć może być różnego typu i dotyczy wszystkich rodzajów bodź-ców, które do nas docierają. Wyróżniamy pamięć wzrokową, słuchową, pamiętamy bodźce dotykowe, wrażenia smakowe i emocjonalne. Pod tym względem każdy z nas może mieć inne predyspozycje do zapamiętywania różnych charakterystycznych cech.

Czy ktoś może mieć dobrze rozwinięte dwie pamięci, np. wzrokową i słuchową?

Zazwyczaj w codziennym funkcjonowaniu w różny sposób charakteryzujemy występujące zjawiska. Dlatego pewne osoby niektóre informacje potrafią zapamiętywać o wiele lepiej.

Dlaczego szybciej i lepiej zapamiętujemy informacje, które nas interesują?

Jest to klasyczna sytuacja, kiedy koncentracja uwagi, skupienie się na danej informacji czy zdarzeniu ułatwiają ich zapamiętywanie i utrzymywanie. Gdy jesteśmy czymś zainteresowani, skupiamy uwagę na danym bodźcu i ta informacja jest w lepszym stopniu zapamiętana niż każda inna. Przyczyną tego jest sposób funkcjonowania naszego umysłu. Po prostu koncentracja uwagi ułatwia zapamiętywanie. Jeżeli nie skupimy uwagi na danym przedmiocie, to wówczas jesteśmy rozproszeni. Trudno wymagać wtedy, aby informacja została dobrze zapamiętana.

Jeśli przeczytamy książkę, która niezbyt nas interesuje, to jak długo powinniśmy pamiętać jej treść? Czy w ogóle można to określić?

Trudno to ocenić, bo jeśli coś nas nie zainteresowało, to normalnym fizjologicznym zjawiskiem jest szybkie zapominanie tych niepotrzebnych faktów. Każdy z nas posiada umiejętność selekcji informacji, które powinny być zapamiętywane i tych, które nie wymagają za-angażowania pamięci długotrwałej.

Istnieją metody przyswajania wiedzy oparte na relaksacji, ponoć przez sen też można się czegoś nauczyć. Czy to jest możliwe, skoro lepiej jest skoncentrować się na danej informacji?

Relaksacja sprzyja koncentracji uwagi na wybranym temacie, umożliwia wyłączenie zbędnych komunikatów i dzięki te-mu pozwala na lepsze zapamiętywanie.

Jak dzielimy pamięć?

Dzielimy ją na pamięć krótko-trwałą i długotrwałą. Pamięć krótkotrwała jest to umiejętność oceny aktualnej sytuacji i wykorzystywania informacji, które mamy zakodowane w pamięci długotrwałej. Pamięć długotrwała z kolei dzieli się na deklaratywną i proceduralną. Pamięć deklaratywna to umiejętność zapamiętywania nazw, przedmiotów, nazwisk, numerów telefonów, itp. Jest to pamięć deklaratywna semantyczna. Pamięć deklaratywna epizodyczna jest to zaś pamięć zdarzeń, pamięć biograficzna każdego z nas. Długotrwała pa-mięć proceduralna jest to umiejętność zapamiętywania tego, co dzieje się zwykle poza naszą bezpośrednią kontrolą, jest to pamięć ruchów i czynności wykonywanych odruchowo zakodowanych w pamięci we wcze-snym okresie rozwoju mózgu, jnp. chodzenie, bieganie, czy też czynności bardziej skomplikowanych i wyuczonych w późniejszym okresie życia, jak pisanie, czytanie czy prowadzenie samochodu.

Czy można ćwiczyć pamięć?

Oczywiście i jest to zalecane w każdym wieku. Metody są różne, ale z praktycznego punktu widzenia, patrząc na nasze codzienne funkcjonowanie, jedną z cennych metod jest zwykła rozmowa z osobami najbliższymi, z tymi, z którymi się spotykamy. W trakcie rozmowy przywoływane są zdarzenia, które pamiętamy, mobilizujemy inne funkcje poznawcze, możliwa jest weryfikacja przekazywanych wiadomości. Przebywanie w odosobnieniu, brak kontaktów towarzyskich jest jednym z głównych czynników ryzyka pogorszenia pamięci.

Pamięć możemy również ćwiczyć, ucząc się nowego języka obcego albo doskonaląc znajomość już poznanego. Generowanie nowych sytuacji towarzyskich, które zmuszają umysł do stałej aktywności, zawsze sprzyja naszej pamięci.

Od czego zależy zapamiętywanie?

W zapamiętywaniu bardzo ważna jest koncentracja uwagi. Jeśli staramy się zapamiętać jakąś informację, powinniśmy zminimalizować dopływ jakichkolwiek zakłóceń, które do nas docierają. Następnie skoncentrować się na zapamiętaniu informacji czy sytuacji i starać się je utrwalić w pamięci.

Czy można określić wiek, w którym pamięć jest najbardziej wydajna?

To pierwsze 20 lat naszego życia. Wtedy najłatwiej się uczymy. Niestety, w miarę starzenia się organizmu, starzeje się również mózg, a umiejętność zapamiętywania jest stopniowo coraz gorsza. Każdy z nas w wieku starszym może mieć pewien problem z zapamiętaniem nazwiska, nowego numeru telefonu, itp. Starszy wiek jest podstawowym czynnikiem ryzyka pogorszenia pamięci.

A czy młodsze osoby nie mają kłopotów z pamięcią?

Też mają. Jeżeli myślimy o wielu sprawach naraz, mamy wiele codziennym kłopotów i problemów, wiele spraw do załatwienia, słyszymy wiele nowych informacji w radio czy TV, to trudno się dziwić, że czegoś zapomnieliśmy lub nie zapamiętaliśmy w natłoku różnych myśli.

Czy warto zapisać sobie, jakieś ważne rzeczy na karteczce, np. listę zakupów?

To znaczenie ułatwia funkcjonowanie. Gdy jej brak powoduje, że ciągle popełniamy jakieś błędy i czegoś zapominamy, to niewątpliwie karteczka będzie konieczna. Jednak przysłowiowa "karteczka" także może rozleniwiać, bo zaczynamy polegać tylko na zapisanych informacjach. Można więc zadać sobie ćwiczenie pamięci, starając się unikać zapisywania spraw, które mamy do załatwienia i zapamiętywać np. listę zakupów.

Który z bodźców - słuch, wzrok czy dotyk najsilniej oddziałuje na naszą pamięć?

Jesteśmy indywidualnie zróżnicowani. Większość z nas to wzrokowcy, którzy lepiej zapamiętują informacje odbierane narządem wzroku.

Co najbardziej szkodzi pamięci, pomijając urazy?

Bardzo szkodliwe są choroby prowadzące do zaburzeń pamięci, a jest ich wiele. Przed niektórymi powinniśmy się starać ustrzec. Choroby prowadzące do zaburzeń pamięci to choroby neurozwyrodnieniowe, są to choroby neurologiczne, których proces polega na zaniku tkanki mózgowej. Drugą grupą chorób są choroby naczyniowe ośrodkowego układu nerwowego, jedną z nich jest udar mózgu. Następnie wyróżniamy choroby organiczne i urazy ośrodkowego układu nerwowego. Do zaburzeń pamięci prowadzą także niektóre choroby psychiczne. Poza tym mamy bardzo długą listę chorób ogólnoustrojowych prowadzących do zaburzeń funkcjonowania naszego organizmu i które mają wpływ na wystąpienie zaburzeń pamięci.

Tak jak już mówiliśmy pamięci szkodzi pewna izolacja społeczna. Często zdarza się, że osoby starsze pozostają same w domu. Unikają towarzystwa, wyjścia z domu. To zamknięcie się w swoim mieszkaniu i unikanie spotkań towarzyskich jest czynnikiem ryzyka wystąpienia zaburzeń pamięci. Oglądanie telewizji nie jest rozwiązaniem, program TV można oglądać, ale nie można z nim porozmawiać. Można to zmienić. Nie można skarżyć się na zimę, czy poszukiwać innych usprawiedliwień; możliwości jest bardzo wiele, wystarczy tylko poszukać. Można zapisać się do klubu osiedlowego, rozpocząć zajęcia na uniwersytecie trzeciego wieku, zając się swymi wnukami itp. Każda aktywność zmuszająca nasz mózg do pracy jest bardzo dobra. Ćwiczenie mózgu jest absolutnie konieczne, Amerykanie mówią: train the brain, tzn. ćwicz swój mózg.

Czy otępienie jest równoznaczne z utratą pamięci?

Nie. Otępienie jest pewnym zespołem chorobowym, który charakteryzuje się zaburzeniami pamięci, ale nie tylko. Aby rozpoznać otępienie musimy mieć do czynienia także z zaburzeniami innych funkcji poznawczych i to w stopniu takim, które prowadzą do zaburzenia naszego codziennego funkcjonowania. Brak pamięci jest jednym z objawów otępienia.

Kiedy zaczyna się fizjologiczne osłabienie pamięci?

W amerykańskiej klasyfikacji schorzeń chorób istnieje jednostka zwana zaburzeniami pamięci związanymi z wiekiem, gdzie przyjęto 65 lat, jako rozpoczęcie wieku podeszłego. Przyjmuje się, że od tego wieku człowiek może mieć mniejsze możliwości zapamiętywania. Nie ma oczywiście jednoznacznej granicy i nie jest tak, że od 65. roku życia, wszyscy gorzej zapamiętujemy. Zdarza się, że osoby 90-letnie mają bardzo dobrą i znakomicie funkcjonującą pamięć. Z moich obserwacji wynika, że 10 proc. 80- czy 90-latków ma bardzo dobrą pamięć.

Czy objawy choroby Alzheimera można wcześniej zdiagnozować czy zbadać?

Choroba Alzheimera bardzo rzadko jest chorobą dziedziczną. Szacuje się, że tylko półtora procent wszystkich przypadków choroby Alzheimera ma podłoże dziedziczne. Nie można przewidzieć rozwoju tej choroby u osób zdrowych, nie mających problemów z pamięcią, nie wykonuje się specjalnych badań. Jednak gdy pacjent zgłasza zaburzenia zapamiętywania, należy wykonać badania neuropsychologiczne pokazujące, która z funkcji poznawczych uległy uszkodzeniu. Po pewnym czasie należy badania powtórzyć, aby stwierdzić, czy nie występuje progresja schorzenia. W przypadku wątpliwości, należy udać się do neurologa.

Jeżeli zaczynamy zapominać, to co przede wszystkim powinno nas zaniepokoić?

Niepokojącym objawem powinna być sytuacja, gdy zaczyna-my zapominać o istotnych sprawach, niezbędnych do naszego prawidłowego, codziennego funkcjonowania. Gdy popełniamy przez to istotne błędy, albo osoby z otoczenia zaczynają nam zwracać uwagę, że zapomnieliśmy czegoś ważnego. Niepokojące staje się, gdy nasze zaburzenia pamięci stają się nie tylko naszym subiektywnym odczuciem, ale gdy są też obiektywizowane przez otoczenie.

Jakie lekarstwo trzeba brać, żeby wróciła pamięć?

To trudne pytanie, bowiem nie dysponujemy idealnym preparatem, który poprawiał-by pamięć. W przypadku za-burzeń pamięci w lekko- i średniozaawansowanej chorobie Alzheimera dysponujemy le-kami należącymi do grupy tzw. inhibitorów acetylocholinesterazy. Zastosowanie tych leków może doprowadzić do poprawy zaburzeń pamięci i innych funkcji poznawczych, a także zaburzeń zachowania często towarzyszących chorobie Alzheimera. Nie dysponujemy niestety takim lekiem, który przywracałby kapitalną pamięć.

Czy reklamowane ostatnio różne produkty rzeczywiście dobrze wpływają na pamięć?

Nie ma dowodów na to, by te leki w jakikolwiek sposób poprawiały pamięć. Cześć z tych substancji oddziałuje na poprawę stężenia cholesterolu i jego frakcji w surowicy krwi, a więc pośrednio może zapobiegać chorobom naczyniowym, które są częstą przyczyną otępienia naczyniopochodnego. W związku z tym pośrednio mogą wpływać na poprawę funkcjonowania ośrodkowego układu nerwowego.

Czy witamina B1 ma rzeczywiście wpływ na poprawę pamięci?

Niedobory witaminowe są jedną z przyczyn zaburzeń pamięci, a nawet zespołu otępiennego. Niedobory witaminowe, w tym witaminy B1 oraz - bardzo często - B12 są przyczyną nie tylko zaburzeń pamięci, ale i otępienia i to tzw. otępienia odwracalnego, czyli ustępującego po włączeniu odpowiedniego leczenia. Jeśli mamy więc do czynienia z niedoborem witaminy B1, co często jest konsekwencją nadużywania alkoholu, to stosowanie tej witaminy może prowadzić do poprawy funkcji pamięci.

Czy stres ma wpływ na pamięć?

Tak. Oddziaływanie stresu prowadzi do brak koncentracji uwagi, a tym samym do ograniczenia możliwości zapamiętywania. Innych stanem często związanym z zaburzeniami pamięci jest depresja, obniżony nastrój bardzo źle wpływa na funkcję pamięci i powoduje jej znaczne znaczne pogorszenia.

Czy jest coś takiego jak pamięć wybiórcza, gdy zapamiętujemy pewne rzeczy, których nie chcemy pamiętać i chcielibyśmy je wymazać z pamięci, a nie możemy tego zrobić? Bronimy się przed pewnymi informacjami, ale mimo wszystko cześć z nich bardzo trudno jest wymazać z pamięci.

Jeśli zostały zapamiętane i utrwalone w okolicznościach szczególnych emocji, to mogą być mocno zakotwiczone w pamięci i trudno się ich pozbyć. Nawet, gdy w ciągu dnia nie myślimy o nich, to mogą wracając nocą w czasie snu.

Czy można sobie jakoś radzić z taką trudną sytuacją?

Trzeba pracować nad sobą, tak, by nie tkwić myślami w niechcianych tematach, nie analizować niechcianych tematów, starać się o nich nie myśleć.

Czy memotropil jest dobrym lekarstwem na poprawę pamięci?

Jest to preparat, którego międzynarodowa nazwa brzmi piracetam. Zalecany był przez wiele lat jako lek poprawiający pamięć, ale ostatnie badania tego nie potwierdziły. Lek ten ma poprawiać metabolizm, czyli przemiany biochemiczne w obrębie komórki nerwowej, i jako taki zalecany jest w wielu schorzeniach, np. zawrotach głowy czy zaburzeniach równowagi. Producent podaje jego skuteczność w pozaalheimerowskich zaburzeniach pamięci.

Czy dieta ma wpływ na poprawę pamięci?

Zachowanie zdrowej diety jest niezwykle ważne, ze względu na profilaktykę wielu chorób w tym chorób sercowo- naczyniowych. Znaczna część otępień jest spowodowana procesem, który rozwija się na tle zaburzeń krążenia mózgowego. Nieprawidłowa dieta, przede wszystkim zbyt obfita, prowadzi do rozwoju wielu schorzeń, tym samym pośrednio wpływa na zaburzenia pamięci.

Często spotykamy się z opinią, że niektóre produkty spożywcze, np. orzechy mają zbawczy wpływ na pamięć i mentalne funkcjonowanie. Niestety nie ma takiego produktu spożywczego, który byłby złotym środkiem i rozwiązał problemy pamięciowe. Nie można potwierdzić tezy, że jedzenie orzechów czy ryb poprawi pamięć. Jak zawsze, tak i w zakresie diety, należy zachować rozsądek, a przede wszystkim umiar.

Czy alkohol i papierosy mają wpływ na pamięć?

Tak, chociaż nie bezpośrednio. Palenie papierosów jest czynnikiem ryzyka chorób sercowo-naczyniowych, nadużywanie alkoholu także ma fatalny wpływ na zdrowie. Choć trzeba wspomnieć, że pojawiają się badania epidemiologiczne, które wskazują, że regularne spożywanie niewielkich ilości alkoholu zmniejsza ryzyko wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych, a przez to również i otępienia. Niewielka ilość to nie więcej jak jeden kieliszek wina.

Czy po udarach mózgu można przywrócić i zregenerować naszą pamięć?

Udar mózgu przebiega w różny sposób pod względem klinicznym, u wielu osób nie powoduje zaburzeń pamięci. Natomiast tam, gdzie zaburzenia pamięci występują - a mówimy tu o okresie odległym, nie o ostrej fazie udaru - zazwyczaj funkcje pamięciowe wracają w niewielkiej części i stają się utrwalonymi deficytami, tak że trudno uzyskać stan wyjściowy. Przebieg udaru zależy od jego rozległości i lokalizacji określającej stopień zniszczenia tkanki mózgowej.

U wielu pacjentów obserwujemy po wielu miesiącach leczenia, a nawet i bez leczenia, zjawisko plastyczności mózgowej, która pozwala chorym na przywrócenie niektórych funkcji organizmu, w tym także pamięci. Często po udarze mamy do czynienia z porażeniem połowicznym, zaburzeniami mowy, jednak w miarę prowadzonej rehabilitacji funkcje ruchowe zostają przywracane. Oczywiście poudarowa rehabilitacja w dużym stopniu zależy od pomocy osób drugich, zazwyczaj najbliższych.

Na ile można cofnąć objawy związane z zaburzeniami pamięci?

To wszystko zależy od tego, czym te zaburzenia są spowodowane i jakie są przyczyny tych zaburzeń. Jeśli jest to stan depresyjny, czy obniżonego nastroju, to poprzez wprowadzenie leków przeciwdepresyjnych, często udaje się znacznie poprawić funkcje pamięci. Jeśli jest to zaburzenie spowodowane zaburzeniami nerwicowymi, to po wyleczeniu przyczyny uzyskuje się także poprawę funkcji pamięci i ich powrót do poprzedniego stanu. W niektórych przypadkach zaburzenia pamięci są spowodowane, jak wspomniano wcześniej, niedoborami witaminowymi, zaburzeniami hormonalnymi lub innymi przyczynami łatwo poddającymi się leczeniu, wtedy również powraca pamięć. Czasami trzeba wykonać zabieg neurochirurgiczny, gdy przyczyną otępienia jest guz lub krwiak pourazowy.

Czy lekarze dysponują pewnymi narzędziami, które ocenią, czy nasza pamięć jest adekwatna do naszego wieku?

Tak, tym zagadnieniem zajmują się neuropsycholodzy, którzy poprzez seryjnie wykonywanie odpowiednich testów potrafią dokładnie określić stan pamięci.

Na co skarżą się zwykle pacjenci, gdy pierwszy raz przychodzą do neurologa?

Skarżą się na zapominanie o codziennych czynnościach, o tym, że nie pamiętają, gdzie położyli okulary czy klucze, zapomnieli wyłączyć kuchenkę, pozostawili klucze w drzwiach.

Czy pamięć dziecka też trzeba poprawiać?

Jeśli mówimy o przeciętnym zdrowym dziecku, to uważam, że dzieci mają na tyle dużo zadań przedszkolnych, później szkolnych, wymuszających ćwiczenia pamięci, że nie są im potrzebne dodatkowe pamięciowe ćwiczenia. Zaburzenia pamięci są problem wieku podeszłego.

Czy rozwiązywanie krzyżówek ćwiczy naszą pamięć?

Tak, jest to jedna z metod ćwiczenia pamięci.

Która z części mózgu odpowiedzialna jest za przechowywanie, kodowania i odtwarzanie informacji?

Za pamięć odpowiadają struktury położone w przyśrodkowej części płata skroniowego w mózgu, a dokładnie hipokamp i jego najbliższe otoczenie, właśnie tam rozpoczynają się pierwsze procesy zwyrodnieniowe prowadzące do zaburzeń pamięci w chorobie Alzheimera.

Czy w momencie wystąpienia pierwszych objawów u pacjenta, lekarz od razu może zdiagnozować zespół otępienny?

Nie jest to proste, niejednokrotnie pewne rozpoznanie można postawić dopiero w momencie rozwoju pełnego obrazu klinicznego danej jednostki chorobowej. Otępienie to nie tylko choroba Alzheimera, to również inne choroby neurozwyrodnieniowe układu nerwowego, takie jak: otępienie czołowo-skroniowe, otępienie z ciałami Lewy'ego, otępienie w chorobie Parkinsona, otępienie naczyniopochodne, choroba Huntingtona i wiele innych. Każdy zespół otępienny powinien być bardzo dokładnie zdiagnozowany, gdyż czasami przyczyną wystąpienia zaburzeń pamięci mogą być guzy mózgu, np. oponiak, czyli łagodny guz mózgu, zazwyczaj dobrze poddający się leczeniu neurochirurgicznemu, podobnie jak i krwiaki pourazowe, czy wodogłowie normotensyjne. W tych sytuacjach po wykonaniu operacji zespół otępienny bardzo często ulega regresji.


Dr Stanisław Ochudło urodził się w 1957 r. w Katowicach. Dyplom lekarza uzyskał na Śląskiej Akademii Medycznej w Katowicach w 1982 r. Pracę zawodową rozpoczął w Mikołowie, a od 26 lat pracuje w Centralnym Szpitalu Klinicznym Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach, początkowo w Klinice Neurologii, a od 1998 r. w Klinice Neurologii Wieku Podeszłego. Prowadzi specjalistyczną praktykę lekarską w zakresie neurologii.

Jest autorem lub współautorem 46 publikacji naukowych oraz 156 prac przedstawianych na krajowych i zagranicznych konferencjach i zjazdach naukowo-szkoleniowych; autorem rozdziałów w trzech podręcznikach neurologicznych oraz tłumaczem kolejnych trzech.
Dr Ochudło jest członkiem Polskiego Towarzystwa Neurologicznego (PTN), gdzie pełnił funkcje sekretarza Zarządu Głównego, był także sekretarzem i wiceprzewodniczącym Śląskiego Oddziału PTN. Należy do Polskiego Towarzystwa Udaru Mózgu oraz Sekcji Schorzeń Pozapiramidowych i Sekcji Alzheimerowskiej PTN, należy do Movement Disorders Society.
Żona - dr Halina Ochudło i syn - dr Michał Ochudło są stomatologami, córka Agata studiuje stomatologię na Śląskim Uniwersytecie Medycznym. Dr Stanisław Ochudło interesuje się historią najnowszą Polski i Europy, filozofią. Lubi turystykę górską, szczególnie jazdę na nartach.

emisja bez ograniczeń wiekowych
Wideo

Te produkty powodują cukrzycę u Polaków

Dołącz do nas na Facebooku!

Publikujemy najciekawsze artykuły, wydarzenia i konkursy. Jesteśmy tam gdzie nasi czytelnicy!

Polub nas na Facebooku!

Kontakt z redakcją

Byłeś świadkiem ważnego zdarzenia? Widziałeś coś interesującego? Zrobiłeś ciekawe zdjęcie lub wideo?

Napisz do nas!

Polecane oferty

Materiały promocyjne partnera
Wróć na bielawa.naszemiasto.pl Nasze Miasto